Θεολογικά & Ιστορικά

Ο αββάς Δωρόθεος είναι από τους λίγους  αγίους της ορθοδόξου εκκλησίας ο οποίος είναι τόσο απλός και συνάμα τόσο βαθύς στις αναλύσεις που κάνει στην ανθρώπινη ψυχή. Τα κείμενά του, αν και αρχικά απευθύνονται σε μοναχούς, κοινοβιάτες και κελλιώτες, εντούτοις δεν εξαιρούν κανέναν από τη στοχοθεσία τους. Όλα όσα διδάσκει μπορούν και οφείλουν να εφαρμοσθούν από κάθε χριστιανό. Ο αναγνώστης μπορεί να εντοπίσει τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και τους προβληματισμούς σε κάθε γραμμή των διδαχών του. Έχει την αίσθηση πως βρίσκεται στο ακροατήριο του αγίου  και απολαμβάνει τους καρπούς της πολυετούς πνευματικής του εμπειρίας.Το κεντρικό μήνυμα της διδασκαλίας του είναι πως κάθε άνθρωπος, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, μπορεί να ωφελείται και να πορεύεται την οδό του αγιασμού, εν Χριστώ.
Τίποτα δεν εμποδίζει τον άνθρωπο να σωθεί,ούτε οι πειρασμοί,ούτε οι συνάνθρωποι,ούτε ακόμη και τα πάθη του τα οποία αν αξιοποιηθούν κατάλληλα κρατούν τον άνθρωπο στη ταπείνωση και γίνονται έτσι αφορμή σωτηρίας.

Η σωτηρία του ανθρώπου ξεκινά με την ελευθέρα βούλησή του. Ο Θεός, σεβόμενος το αυτεξούσιο που χάρισε κατά τη δημιουργία στον άνθρωπο, περιμένει από τον άνθρωπο να κάνει το πρώτο βήμα. Να πιστέψει δηλαδή ότι ο Χριστός μπορεί και θέλει να τον σώσει από την αμαρτία και τις συνέπειές της, και να το ποθήσει αυτό. Όλο το υπόλοιπο έργο έπειτα ανήκει στο Θεό. Ο Θεός δεν ντροπιάζει κανέναν, όταν ταπεινά ελπίζει στο έλεός Του.