Τέχνη και Αρχιτεκτονική στο Σελτζουκικό Σουλτανάτο του Ρουμ (τέλος 12ου – αρχές 14ου αιώνα)

Αντικείμενο της ανά χείρας μελέτης είναι η παρουσίαση της Σελτζουκικής Τέχνης και αρχιτεκτονικής στο μικρασιατικό χώρο από τον 12ο μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα.

Η χρονική περίοδος από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα στη Μικρά Ασία υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, από πολλές απόψεις. Οι Τουρκικοί πληθυσμοί που εγκαταστάθηκαν στα δυτικά του Ιράν και οι Τουρκομάνοι νομάδες που κατέφθασαν εκεί, στο απώτατο άκρο της μεγάλης μετανάστευσης τους και ήλθαν αντιμέτωποι με τον κόσμο του Βυζαντίου. Στο εξής όχι μόνο η Ανατολία παρουσίασε χαρακτηριστικά της στέπας που υπήρξη η κοιτίδα των λαών αυτών (την οποία δεν θα ξαναδούν πια), αλλά – και το πιο παράδοξο – το Βυζάντιο κάλεσε τις ισχυρές τους δυνάμεις ενάντια στις δυτικές δυνάμεις των Σταυροφόρων που το απειλούσαν. Οι πρώτες επιδρομές των Σελτζούκων Τούρκων σε βυζαντινό έδαφος χρονολογούνται γύρω στο 1030 και έκτοτε αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας αποφάσισε να τοις αντιμετωπίσει τελειωτικά.

Μετά την συντριπτική ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Σελτζούκους Τούρκους στο Μαντζικέρτ της Αρμενίας το 1071, άνοιξε διάπλατα ο δρόμος για τις εισβολές των Σελτζούκων και των συμμάχων τους Τουρκομάνων στο μικρασιατικό χώρο, όπου ιδρύουν ένα νέο κράτος, το Σελτζουκικό σουλτανάτο του Ρουμ (=της χώρας των Ρωμαίων), που ήταν σχεδόν ανεξάρτητο από το κράτος των Μεγάλων Σελτζούκων στο Ιράν.

Οι πρώτοι αιώνες της Σελτζουκικής παρουσίας στη Μικρά Ασία και ιδιαίτερα στα πρώην βυζαντινά εδάφη σηματοδότησαν μια σειρά αλλαγών σε όλα τα επίπεδα, της πολιτικής, της κοινωνικής και της θρησκευτικής ζωής. Οι κυριάρχοι ελληνικοί χριστιανικοί πληθυσμοί υποδουλώνονται στο νέο αλλόθρησκο δυνάστη.  Οι παλιές βυζαντινές πόλεις αλλάζουν ραγδαία και μετασχηματίζονται σε Σελτζουκικές, αλλά και ισλαμικές ταυτόχρονα. Στα νέα κέντρα των πόλεων οικοδομούνται νέα κτίρια που εξυπηρετούν τις ανάγκες του κατακτητή. Στα πρώην ελληνικά εδάφη ανθίζει ένας νέος πολιτισμός, ο Σελτζουκικός.

Η βιβλιογραφία με το θέμα της Σελτζουκικής τέχνης και αρχιτεκτονικής στο μικρασιατικό χώρο είναι εξαιρετικά πλούσια. Στον τομέα της ιστορίας η παραγωγή των έργων είναι επίσης μεγάλη.

__________________________________________________________________________________________________________________________________

ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ.6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι άλλοι Τουρκομάνοι στη Μικρά Ασία σελ. 11-81
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Το Σελτζουκικό Σουλτανάτο του Ρουμ. Δομή-Διοίκηση-Κοινωνική οργάνωση, Θρησκευτικός και κοινωνικός βίος σελ. 83-125
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 – Η Αρχιτεκτονική των Σελτζούκων Τούρκων και των άλλων Τουρκομάνων στη Μικρά Ασία. Γενικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής και μνημεία σελ. 127-491
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Η Τέχνη των Σελτζούκων του Ρουμ (12ος-αρχές του 14ου αιώνα) σελ. 493-753
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 – Σελτζουκικές επιδράσεις στη Βυζαντινή Τέχνη (12ος-μέσα 14ου αιώνα) σελ. 755-841
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 – Σελτζουκική Τέχνη στην Ελλάδα (12ος-13ος αιώνας) σελ. 843-869

Γλωσσάριο όρων στο Σελτζουκικό σουλτανάτο του Ρουμ σελ. 870-872
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 873-950
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ σελ. 951
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ σελ. 952

__________________________________________________________________________________________________________________________________

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

Είναι επίκουρος καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Γεννήθηκε το 1965 στη Θεσσαλονίκη. Είναι πτυχιούχος Αρχιτέκτων Μηχανικός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος DEA Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης του Πανεπιστημίου Paris I Panthéon- Sorbonne (1990) και Διδάκτωρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας του ιδίου Πανεπιστημίου (1995). Θέμα διδακτορικής διατριβής: «Les églises cimetériales monastiques du Mont Athos» (επιβλέπων καθηγητής J.-P. Sodini). Κάτοχος (1995) μεταπτυχιακού διπλώματος αποκατάστασης μνημείων από το Πανεπιστήμιο του York Μεγάλης Βρετανίας (Institute of Advanced Architectural Studies). Πραγματοποίησε σπουδές Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales του Παρισιού. Επίσης εκπόνησε μεταδιδακτορική έρευνα στη Βυζαντινή Αρχαιολογία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ.

Για τις σπουδές του έλαβε υποτροφίες από το Πανεπιστήμιο Paris I- Sorbonne και το ίδρυμα Αρβανιτίδη (1991-1992), το Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» (1992-1994), την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Πανεπιστήμιο του York (1994-1995), από το Ίδρυμα Λεβέντη (1995-1997 και 1997-1998). Έλαβε επίσης υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) για μεταδιδακτορική έρευνα στη Βυζαντινή Αρχαιολογία (1999-2001) και υποτροφία (μαζί με τον Δρα Νικόλαο Βρυζίδη) από το Ίδρυμα Fondation Max Van Berchem της Ελβετίας (2016) για τη μελέτη και δημοσίευση έργων της Σελτζουκικής μεταλλοτεχνίας στις μονές του Αγίου Όρους.

Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη βυζαντινή τέχνη (γλυπτική, μεταλλοτεχνία και μικροτεχνία) και αρχιτεκτονική (εκκλησιαστική και φρουριακή), όπως και στην ισλαμική και οθωμανική τέχνη και αρχιτεκτονική. Έχει λάβει μέρος με ανακοινώσεις σε πάνω από 170 ελληνικά και διεθνή επιστημονικά συνέδρια Βυζαντινής και Οθωμανικής Τέχνης και Αρχιτεκτονικής. Έχει δημοσιεύσει οκτώ βιβλία και πάνω από 150 άρθρα σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και σε Πρακτικά επιστημονικών συνεδρίων.

Τέλος, εργάστηκε επί σειρά ετών σε πλήθος αρχαιολογικών ανασκαφών, καταγραφών αρχαιολογικού υλικού και μελετών. Συνέταξε πάνω από 100 μελέτες στερέωσης και αποκατάστασης εκκλησιαστικών, κοσμικών και οχυρωματικών βυζαντινών, μεταβυζαντινών και οθωμανικών μνημείων σε ολόκληρη την Ελλάδα, οι οποίες εγκρίθηκαν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (Κ.Α.Σ.) και υλοποιήθηκαν με επίβλεψη των τοπικών Εφορειών Αρχαιοτήτων.